Hreint mál.

HREINT MÁL. 

            Dótturdóttir mín, sem er 11 ára, og er farin að læra ensku og farin að kynnast þessu alþjóða tungumáli fyrir tilstilli sjónvarpsins, álítur það sjálfsagt að bregða fyrir sig af og til enskum orðum og þegar ég gagnrýni hana þá segir hún "afi minn, þetta er nú einu sinni nýi tíminn".  Ég skýrði henni frá því að hér fyrr á öldinni hefði íslenskan talsvert mengast af dönskunni, ýmist vegna þess að ekki var búið að smíða íslensk orð yfir ýms hugtök eða fólk ekki enn farið að venjast íslenskum orðum, sem þó voru til í málinu, eða vegna þess að fólki þótti það fínt að nota erlend orð í máli sínu.-   Ég held þó að dótturdóttir mín hafi nú fremur verið að stríða mér, gamla manninum, en gefa mér til kynna að hún væri hlynnt enskuslettum í íslensku. Menntamálaráðherra segir í fréttabréfi nú nýlega að á sameiginlegum fundi menningarmálaráðherra Norðurlandanna 5. mars s.l. hafi Rögnvaldur Ólafsson dósent við H.Í. flutt erindi um tungutækni. Við skoðanaskipti kom í ljós að menn nálgast málið frá mismunandi sjónarhorni en við Íslendingar erum eina þjóðin, sem fylgjum hreintungustefnu á Norðurlöndunum.-  Í erindi, sem prófessor Guðmundur Finnbogason flutti 1928, segir hann m.a. að við eigum íslenskunni það að þakka að hér á landi hefur sálufélag ekki verið bundið við stéttir manna né landsfjórðunga.  Norðlendingur gat átt sálufélag við Sunnlending, hæsti höfuðklerkur við fátækan fjósamann og að íslenskan hefir mátt heita söm við sig frá því að saga okkar hófst.  Og mikið lán er það, bætir G.F. við, að vera laus við mállýskur og hann segir að tungan gefur svo gott skyggni yfir aldirnar af því að hún er svo hrein. En er það ekki ofmælt að íslenskan sé hrein?  Þannig spyr Guðmundur Finnbogason í erindi sínu 1928 og heldur áfram:

                "Gerum ráð fyrir að við hefðum fyrir ekki mörgum árum komið á myndarlegt heimili í Reykjavík.  Okkur er boðið inní stássstofuna.  Þar eru fyrir gluggum fileraðar og bróderaðar gardínur, svo varla sér í gluggapóstana, á gólfinu eru brusselarteppi og mublurnar eftir því:  plussklæddur sófi með kúnstbróderuðum púðum.  Við hliðina á lenustóli og skammeli er standlampi með silkiskermi;  í horninu er etasjer  með ýmiskonar nipsi.  Á sjioffonieranum eru blómsturvasar og myndir af familíunni.  Á veggjunum eru skilirí, flest landskabsmyndir, fyrir dyrum hanga portierar úr þykku damaski.  Við förum úr einu verelsi í annað.  Í borðstofunni er panel að neðan og betrekk að ofan.  Rósetta í miðju lofti, þar hangir ballansilampi með stórum kúppul og beholdara.  Á buffeinu er pentudúkur og ýmsir munir svo sem plattmanasía, karafla, saltkar  og í skúffunum ýmislegt dekkutau, servíettur, þar við hliðina anretterborð með kaffistelli.  Dívan í stofuhorninu og blómsturstatív út við gluggann.  Í kokkhúsinu er maskínan með gasapparati og stendur á því kastarhola.  Eldhúsgögnin er margvísleg svo sem  hakkamaskína, dörslag, eggjapískari, propptrekkjari, viskustykki, karklútar, skrúbbar, fægiskúffa og uppi í rekknum í spísskamersinu er leirtauið og ýmsar krásir svo sem polegg, medistarpylsur, frikasse, karbonadi, buff, margarin, export, púlver o.m.fl.- Niðri í þvottahúsinu er tauið, þar er vaskabretti, tauið er glattað og rullað, stífað og strauað. -  Í svefnherberginu fengjum við að líta nýmóðins skinntau, dömuúlster, silkiskjört, blúsur, dömukraga, viftu, andlitspúður og krullujárn á sprittapparati"

                Tilvitnunin er dálítið stytt en segir sína sögu.  Kynslóð Guðmundar Finnbogasonar og þær kynslóðir, sem uxu úr grasi eftir flutning erindisins 1928, tókust á við þetta vandamál með góðum árangri.

                Ég benti dótturdóttir minni á þessa mengun íslenskunnar á fyrri  hluta aldarinnar og bað hana fyrir alla muni að láta slíkt nú ekki endurtaka sig og gerði henni ljóst að íslenskan væri í stöðugri hættu ef jafnt ungir sem aldnir stæðu ekki vörð um hreinleika hennar.  Vona ég að skilaboð mín nái til hennar og allra jafnaldra hennar nú og síðar.

 

Árni Kr. Þorsteinsson.

  heimild: Guðmundur Finnbogason  HUGANIR.Ísafoldarprentsmiðja h.f. 1943.